مقدمه:
علم پزشکی روز به روز در حال پیشرفت و توسعه است، در روزگار ما همراهی دو کلمه قرآنی و علم بعضی از اشخاص را به تعجب وا می دارد بخصوص اگر بدانند که نتیجه بحث نیز گزارشگر هم آهنگی این دو با هم است .
قرآن معجزه جاوید زمان است، هر چند سالها از نزول آن گذشته باشد. قرآن آیت کبری است که خداوند رسالت خاتم پیامبرانش را به برکت آن استحکام بخشید. مسلمانان صدراسلام بلاغت آن را گواهی برصدق دعوت وی دانسته اند و امروزه به سلسله اعجازهای این کتاب در ابعاد بلاغی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، جهان بینی و تبیین هدف ازخلقت انسان، علوم پزشکی، بهداشتی، اشارات علمی عمیق به خلقت و کون و حتی در ترتیب آیات وتعداد کلمات و حروف آن پی برده اند .
«مافرطنا فی الکتاب من شی ء»
ما در کتاب آفرینش بیان هیچ چیز را فرو گذار نکردیم (سوره انعام/آیه38)
به همین دلیل است که هر کس از روی تعمق نگاهی به قرآن بیفکند ،در خواهد یافت که این کتاب تفاوت بسیاری با سایر کتب که تعدادشان از میلیونها می گذرد، دارد و این امر با توجه به عظمت این کتاب چندان شگفت انگیز نیست. مطالبی را که در این تحقیق بیان خواهیم کرد سنجشی است که بین بهداشت و علم روز با تکیه بر آیات و روایات اسلامی صورت گرفته است که امیدواریم خواننده با مطالعه آن به وسعت و عظمت و حکمت این کتاب آسمانی و دین اسلامی پی ببرد و به خوبی متوجه شود چگونه اولیاء گرامی این آئین، در14 قرن قبل نکات دقیق بهداشتی و غذاشناسی و طبی را به پیروان خود خاطر نشان کرده و برای مداوای مردم از آنها استفاده نموده اند.
1- اهمیت اسلام به سلامت جسم:
از آنجا که تا جسم ،توانا و سالم نباشد روح و عقل و فکر نمی تواند به درستی ترقی و پیشرفت نماید و از طرفی هم ترقی هر انسان به وسیله عقل و فکر او می باشد باید دانست که سلامت بدن سهم به سزایی در عظمت انسان از نظر جنبه های علمی و صنعتی دارد لذا حضرت علی (علیه السلام) مصیبت بشر را در سه چیز به ترتیب اهمیت آن خلاصه نموده اند:
1- فقر و تنگدستی
2- کسالت بدن
3- امراض روانی از قبیل حسد ،بخل، تکبر....
و در مقابل سه چیز را از نعمت های بزرگ برای انسان و انسانیت می شمارد :
1- عدم احتیاج به مردم یعنی داشتن مال و کسب کافی برای اداره امورزندگی
2- صحت و سلامتی جسم و نیرومندی و توانایی بدن
3- سلامت روان از جهت داشتن صفات خوب انسانی و آلوده نبودن به اخلاقیات زشت و ناپسند.
«الاو ان البلاء الفاقه و اشد من الفاقه مرض البدن، واشد من البدن مرض القلب الا و ان من النعم سعه المال، و افضل من سعه المال صحه البدن و افضل من صحه البدن تقوی القلب.»1
پیامبر (صلی الله و علیه و آله و سلم) می فرمایند:
«طوبی لمن اسلم و کان عیشه کفافا و قواه شدادا»2
خوشا بحال کسی که اسلام بیاورد و در آمدش برای معاش او کافی و بدنش نیرومند باشد .
حضرت علی(علیه السلام) در روایاتی دیگر می فرمایند:
«الصحه افضل النعم»3
سلامتی بزگترین نعمتهاست.
با توجه به تأکید دین مقدس اسلام بر دو جنبه روان و جسم و تأیید دانشهای پزشکی و روانی بر این نظریه، به این نتیجه می رسیم که روان آرام کاملا به جسم سالم متکی است و متقابلا سلامتی بدن بدون اندیشه و اخلاق نیکو میسر نیست.
2- روزه
قرآن کریم می فرماید :
«یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون» (سوره بقره/ آیه183)
ای کسانیکه ایمان آورده اید نوشته شد بر شما روزه همانطور که بر کسانیکه پیش از شما وجود داشته اند نوشته شده بود شاید پرهیزگار گردید.
امروزه علم کشف کرده است که فایده بزرگ کم خوردن در یک مدت آنست که چون معده در طول یازده ماه مرتب پر از غذا بوده، در مدت یک ماه روزه داری مواد غذایی شکم خود را دفع کند و همین طور کبد که برای حل و هضم غذا مجبور است دائما صفرای خود را مصرف کند در مدت سی روز ترشحات صفراوی را صرف حل کردن باقیمانده غذا ی جمع آوری شده خواهد کرد . روزه بهترین معالجه برای حفظ تندرستی است که طب قدیم و جدید را از این حدیث متوجه خود ساخته، مخصوصا امراضی را که به جهاز هاضمه بخصوص کلیه و کبد عارض می شود و توسط داروها نمی توان آنها را علاج نمود روزه به خوبی معالجه می کند. محمد خلیلی درکتاب «القران و الصلب الحدیث» می نویسد: طبیب و دانشمند یونانی جناب فیثاغورث شاگردهای خود را درهنگام مرگ توصیه می نمود به روزه گرفتن و نیز می نویسد: اطباء و پزشکان در زمان بقراط بیماران خود را که به بیماری سخت دچار بودند از غذا خوردن منع می کردند.
روزه از نظر بهداشت کمک می کند به خشک کردن رطوبتهای زیاد بدن، از میان بردن موانعی که در جهاز هاضمه و مجاری خون و غیره تدریجا وجود گرفته، تصفیه کردن خون و کمک کردن به معده و دستگاههای عمومی هضم و به سلامتی و تندرستی افراد کمک فراوانی می کند، همچنین در از بین بردن جوشها و کورکها مفید است، رسوبات چربی را در شریانها کاهش می دهد، از تصلب شرائین پیشگیری می کند و سموم و فضولات متراکم بدن را دفع می کند .
روزه در قرآن یک عبادت است و باید به فرمان الهی در این رابطه گردن نهاد و نباید فقط از دیدگاه یافته های علمی به آن نگریست زیرا میدان علم و دانش به هر اندازه هم پیشرفت کرده باشد، باز محدود است و گنجایش حکمتهای الهی را ندارد. حکمت روزه گرفتن تربیت روح است بنابر این مقصود از روزه گرفتن زمام سرکش بدست گرفتن و هوی و هوس را پایمال عزم خود نمودن است . روزه و نماز از نظر فردی (روحی ،مادی ) و هم از نظر اجتماعی دارای فوائد بیشماری هستند.
3- آب:
قرآن کریم می فرماید:
«وجعلنا من الماء کل شیء حی» (انبیاء/30)
هر چیز زنده را از آب آفریدیم.
آب مایه حیات است و برای بسیاری از امراض، دارویی شفابخش است .
به عقیده «سیمون باروخ» آب دارای خواص زیر است :
1- مقوی است
2- مسکن درد است
3- نیرو بخش است
4- مدر است
5- معرق است
6- مهوع است
7- مسهل است
8- برای نگهداری متابولیسم مفید است .
9- ضد عفونی کننده است
10- قاطع تب است
11- خواب آور است
12- خاصیت بی حس کردن موضعی دارد .
حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند:
« الماء البارد یطفیء الحراره و یصیب به علی المحموم»4
آب سرد حرارت بدن را می کاهد و تب را از بین می برد .
در کلام دیگر فرمو ده است:
« الماء البارد و الماء المغلی ینفع من کل شیء و لایفتر من شیء»5
آب سرد و آبهای جوشیده هیچگونه ضرری ندارند، بعلاوه دارای منافعی نیزهستند .
اعصاب کوفته است وهمچنین شنا کردن در آب سرد عادت کردن بدن به سرما و یکی از جنبه های شفا بخشی آب، آب تنی و بهتر از آن شناوری است که مقوی اعصاب کوفته است . همچنین شنا کردن در آب سرد موجب عادت کردن بدن به سرما و گرما است .
نوشیدن آب:
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
« لو ان الناس اقلوا من شرب الماء لاستقامت ابدانهم»6
اگر مردم آب کمتری بیاشامند بدنهای آنها محکم تر و قوی تر می شود.
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
«اذا شربتم الماء فشربوه و لاتشربوه عبا؛فان العب یورِث الکباد»7
وقتی آب می آشامید آهسته آهسته بیاشامید زیرا آشامیدن آن با سرعت موجب درد و ناراحتی کبد است.
امام رضا (علیه السلام) می فرمایند:
« ومن اراد لا یوذیه معدته فلا یشرِب بین طعامه ماء حتی یفرِغ و من فعل ذلک رطب بدنه؛ وضعف معدته و لم یأخذالعروق قوه الطعام»8
هر کس مایل است معده اش او را آزار و اذیتی نرساند بایستی بین غذایش آب نیاشامد تا آنکه از غذا فارغ شود. کسی که در بین غذا آب بیاشامد بدنش مرطوب ومعده اش ضعیف می شود و رگها نیرو و انرژی غذا ها را جذب نمی کنند.
4- مردار:
قران مجید می فرماید:
« ویحل لهم الطیبات و یحرم علیهم الخبائث» (اعراف/157)
و برآنان هر طعام پاکیزه را حلال وهر پلید و منفور را حرام می گرداند.
و همچنین می فرماید:
«حرمت علیکم المیته والدم و لحم الخنزیر وما اهل لغیر اللّّه به و المنخنقه و الموقوذه و المتردیه و النطیحه وما اکل السبع إلا ماذکیتم و ما ذ بح علی النصب» (مائده)
برای شما مومنان گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آن ذبیحه ای که به نام خدا کشته نشده همه حرامند و نیز حرام است هر حیوانی که به خفه کردن و از بلندی افکندن و یا شاخ زدن بهم می میرند و نیز نیم خورده درندگان جز آنکه قبلا تزکیه (ذبح)کرده باشید ،حرام است و نیز آنرا که برای بتها می کشید.
علم به این نتیجه رسیده که پس از مرگ، میکروبها و باکتریهای روده،به خون و لنف وارد شده و شروع به نمو می نمایند. البته ابتدا باکتریها (هوا خواه وهوانخواه)تولید فساد می کنند ،باکتریها ی هوا خواه بیاض البیضی را تجزیه کرده و تبدیل به عناصر شیمیایی و گازهائی چون اسید کربنیک، هیدروژن، سولفورو آمونیاک و غیره می نمایند. این طبقه باکتریها ذاتا تولید مسمومیت می نمایند، باکتریهای هواخواه از بیرون به روی اجساد موثرند. بعضی از حشرات خصوصا انواع مگسها در کار عفونت اثر مهمی دارند و در فساد آنها کمک می نمایند و گوشت فاسد سخت ترین و خطر ناکترین مسمومیّت را به انسان می دهد این سموم باعث تولید عوارضی از قبیل : التهاب معده و روده،تب زیاد ،ناتوانی شدید ،سرگیجه، التهاع مردمک،پائین افتادن مردمک چشم،ضعف وغش می شود.
5- خون:
خون غذای انسان نیست، زیرا اگر ترکیبات تشکیل دهنده خون را بررسی کنیم مشاهده خواهیم کرد که نسبت پروتئینهای پلاسما (آلبومین ،گلوبولین،فیبرینوژن) نسبت بسیار اندکی است یعنی 8-6 میلی گرم در هر 100 میلیگرم . اما هموگلوبین که به نسبت زیادی در گلبولهای قرمز وجود دارد خیلی سخت هضم می گردد و معده تحمل آنرا ندارد. از طرفی اگر خون لخته شده باشد ،به دلیل در بر داشتن فیبرین هضم آن به مراتب سخت تر خواهدبود، زیرا آهن موجود در خون آهن آلی است که نسبت به ترکیبات آهن غیر آلی بسیار کند تر و سخت تر جذب روده ها می شود .عقیده بیشتر پزشکان امروز اینست که بیشتر بیماریها به شکل عفونت خونی «پستی سمی» بروز می کند یعنی ابتدا میکروب به خون نفوذ کرده و سپس امراض را تولید می کند در این صورت آیا سزاوار نیست که به عظمت احکام متین اسلام که با دنیای امروزه که همه نوع وسائل برای کشف اسرار وجود دارد ،برابری می نماید، ایمان داشته باشیم.
6- گوشت خوک:
قرآن مجید می فرماید:
«انما حرم علیکم المیته و الدم و لحم الخنزیر» (بقره/173)
خداوند مردار و خون و گوشت خوک را بر شما حرام کرده است.
ابتدا در سال 1385میلادی یک نفرانگلیسی بنام «سرجامس یاز» میکروب تریکیین را در گوشت خوک کشف کرد و 25 سال بعد یعنی (1860)یک دکتر و دانشمند آلمانی بنام "فردریک فون زنیکر " زیان تریکین را کشف کرد و ضرر خوردن گوشت خوک را اعلام داشت.
تریکین کرم کوچکی است که طبق بررسیهای علمی در مدت یکماه می تواند تا پانزده هزار تخم گذارده و ممکن است در یک کیلو گوشت خوک تا چهار صد میلیون نوزاد تریکین وجود داشته باشد.
بیماریهایی که در اثر خوردن گوشت خوک بوجود می آید عبارتند از
کرم کروی خوک، تصلب شرایین، دردهای مفصلی،مسمومیت غذایی و کم خونی. اگر کرم وارد معده و خون شود عوارضی که ایجاد می کند عبارتند از: سرگیجه، ایجاد تبهای دستگاه هاضمه سپس اسهال و مرضی بنام "تریکینوز" تولید می کند که معالجه آن بسیار مشکل است و مریض باید خود را برای مرگ آماده کند .
مرض دیگری که عامل ا یجاد کننده آن «تنیا» یا کرم کدو است و سم آن بوتولیسم نام دارد در گوشت خوک یافت می شود.
خوردن گوشت خوک در امراض روانی و اخلاقی نیز موثر است از جمله امراض ناشی از گوشت خوک بی غیرتی است .
در علوم طبیعی ثابت شده که بشر گوشت هر حیوانی را که زیاد بخورد صفات مشهور همان حیوان در وجودش تقویت می شود.
این درست است که میکروبها با حرارت و برودت زیاد از بین میروند ولی اثر یا خاصیّت طبیعی غذا ها که به سردی یا گرمی معروف شده است از بین نمی رود و این اثرها ست که بزرگترین تأثیرها را در بدن ما دارند پس گوشت خوک را هم تنها با از بین بردن میکروب تریکین نمی توان استفاده نمود زیرا اثر خاصیتی در مواد غذایی گوشت و پیه خوک است که با حرارت و برودت زیاد و یا کم و مساوی هم کشته و نابود نمی شوند.
پس علت کلی حرمت آن اینست که با تقویت و ترقی جسم، مقام انسانیت از جهات مختلف معیوب و زائل می شود و ایمان انسان راضعیف و نابود می کند و شهوات نفسانی و غریزه جنسی را به حد کمال تحریک می نماید.
7- مشروبات الکلی:
قرآن مجید می فرماید:
« یا ایها الذین آمنو إنما الخمر و المیسر و الأنصاب و الأزلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون ، انما یرید الشیطان أن یوقع بینکم العداوه و البغضاء فی الخمر والمیسر ویصدکم عن ذکرالله وعن الصلوه فهل انتم منتهون » (مائده/90،91)
ای اهل ایمان شراب و قمار و بت پرستی و تیرهای گرو بندی (یکی از رسوم جاهلیت) همه اینها پلید و از عمل شیطان است . البته از آن دوری کنید تا رستگار شوید . همانا شیطان قصد دارد که بوسیله شراب و قمار میان شما عداوت و کینه برانگیزد و شما را از ذکر خدا باز دارد ،پس آیا شما از آن دست بر می دارید ؟
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم):
«الخمر ام الخبائث»8
شراب ریشه جنایات و زشتیهاست
مردی از امام پنجم (علیه السلام) علت حرام شدن شراب را سئوال کرد. آن حضرت اینطور فرمودند:
« ان مؤمن الخمر کعاب وثن و یورثها لارتعاش و یهدم مروءته و تحمله علی التجسر علی المحارم ، من سفک الدماء و رکوب الزنا حتی لا یؤمن اذا سکر ان یثبت علی حرمه و هو لا یعقل ذلک ،والخمر لا تزید شاربها الا کل شر.»9
دائم الخمرمانند بت پرستی است شراب برایش رعشه بدن پدید می آورد ، مردانگی و انصاف و مروتش را نابود می کند، شراب است که شراب خوار را وادار بر جسارت بر نزدیکان و اقوام و خویشان و خون ریزی و زنا می نماید حتی از زنای با محارم ایمن نمی توان بود او پس از مستی این کار را بی توجه انجام می دهد و خلاصه شراب وادار کننده به هر نوع شر و اعمال ضد انسانی است .
آثاروخیمه مشروبات الکلی عبارتند از :
سکته ،فلج،دیوانگی، رعشه ، درد زبان، لب و دندان و همینطور سبب ضیق نفس وخفقان و یرقان می شود. دهلیزهای قلب را منبسط وحلق رامتورم می سازد و باعث گرفتگی صدا می شود. امراض کلیه ای و کبدی و جلدی، امراض عصبی ازقبیل؛ تکان خوردن سر، لرزش دست، لکنت زبان، سستی کمر، بی خوابی، بی ارادگی، بی غیرتی، بی میلی به غذا، فراموشی، بی طاقتی، کم خونی، ضعف استخوان و... از دیگر آثار نوشیدن مشروبات الکلی است.
از نظر اخلاقی:
مسکرات یگانه سرمایه و امتیاز انسان که عقل است از وجود انسانی می برد یعنی قوای اخلاقی انسان عقل و هوش و هر چه از آدمیت در میان چهار دیوار کالبد او یافت می شود می گیرد فقط هیکلی باقی می گذارد: دیوانه، مست، بیچاره، قی آلود، بی اراده، مرتعش و بی شعور.
اینست معجزه بزرگ الکل و اینست معجونی که آدم را حیوان و بدتر از حیوان می سازد.
در حقیقت اگر از تمام جنایتهای جهان آمار بگیریم و منشاء آنها را جستجو کنیم به این نتیجه خواهیم رسید که منشاء و علت اکثریت آنها نوشیدن الکل بوده است .
8- حرمت ازدواج با محارم:
خداوند در قرآن کریم می فرماید:
«حرمت علیکم امهاتکم و بناتکم و اخواتکم و عماتکم و بنات الاخ و بنات الاخت و امهاتکم اللواتی ارضعتکم و اخواتکم من الرضاعه.» (نساء/23)
حرام شد بر شما ازدواج با مادر و دختر و خواهر و عمه و خاله و دختر برادر و دختر خواهر و مادران رضاعی و خواهران رضاعی .
آنچه امروز محقق است کثرت بیماریهای وراثتی از قبیل دیابت، ناشنوایی، منگولیسم ،کم خونی و... درمیان ازدواجهای فامیلی می باشد این بیماریها نزد یهودیان به دلیل عدم اختلاط با سایر اقوام بیشتر به چشم می خورد.
9- دستور ضد عفونی در اسلام:
با توجه به اینکه میکروبها با سرعت فوق العاده ای، محیط های مجاور و افراد را آلوده می سازند اسلام برای مبارزه با انتشاروسرایت آنها، دستورضد عفونی کردن مکانهای پوشیده و سقف دار، مانند اطاقها و امثال آن را داده است، که می توان بخور یا حرمل را یکی از آن دستورها دانست.
امام ششم (علیه السلام) فرمودند:
«ان الشیطان لعنه الله لیتنکب سبعین دارا ، دون الدار التی هو فیها ، و هو شفاء من سبعین داء اهونه الجذام، فلا تغفلوا عنه»10
در خانه ای که «حرمل» به طور بخور استعمال شود تا هفتاد خانه اطراف آن میکروبها دور می شوند و بخور دانه «حرمل» شفاءی امراض بسیاری است، که کوچکترین آنها میکروب جذام است، از فوائد سر شار «حرمل» غافل نشوید.
حرمل نام درختی است مانند کنجد که از بخور دانه های آن استفاده می کنند .
10- سگ
یکی از مسائل بدیهی بین مسلمانان، نجاست سگ و نهی از نگهداری آن در مواقع غیر ضروری در خانه و اجتناب از ظرفی است که آن را لیسیده است. البته خدمات این حیوان به انسانها از نظر اسلام نادیده گرفته نشده ولی به خاطر جنبه های بهداشتی از نگهداری آن در منزل جلوگیری شده، زیرا بوسیله این حیوان امراض بسیاری به انسانها سرایت می کند.
امام ششم (علیه السلام) فرمودند:
«لا تمسک کلب الصید فی الدار الا ان یکون بینک و بینه باب.»
سگ شکاری را در خانه نگهداری نکن مگر اینکه بین تو و او درب دیگری باشد.
از جمله بیماریهایی که از سگ به انسان منتقل می شود عبارتند از :
1- امراض جلدی (جرب وکچلی)
2- هاری
3 - کرم کدوی سگ
4- سرایت سل .
اسلام دستور می دهد ظرفی را که سگ لیسیده باید خاک مال شود بعد یک مرتبه درآب کر یا جاری، یا دو مرتبه با آب قلیل شسته شود.
یکی از دانشمندان بزرگ این مسئله را که ظرف سگ را باید با خاک تمیز کرد و فقط خاک میکروب آن را از بین می برد، آزمایش و بررسی کرد، که شرح این تجربه و کشف آن در یکی از مجلّات فرانسوی بنام «لوشاسورفرانسه» که درشهر "سنت ایتن" چاپ می شود، درج گردیده است.
11- رنگ سبز
قرآن در آنجا که به توصیف اهل بهشت پرداخته، بارها از رنگ سبز سخن به میان آورده است جایی که ساکنانش در آرامش روحی، امنیت، وجد، سرور و در نعمت به سر می برند. خداوند در سوره های مختلف می فرماید:
«متکئین علی زخرف خضر و عبقری حسان» (رحمن/76)
در حالیکه بهشتیان با حوریان بر زخرف سبز و بساط زیبا تکیه زده اند.
«علیهم ثیاب سندس خضر و ستبرق و حلو أساور من فضه و سقاهم ربهم شرابا طهورا» (انسان/21)
بر بالای سر بهشتیان دیبای سبز و حریر استبرق و بر دستهایشان دستبند نقره فام و خدایشان شرابی پاک و گوارا بنوشاند.
«یلبسون ثیابا خضرا من سندس واستبرق» (کهف/31)
و لباسهای سبز حریر و دیبا پوشند.
رنگها می توانند تأثیر عمیقی بر تصمیم ها و دیدگاههای ما بوجود آورند. رنگها می توانند احساس گرما یا سرما، شادی و اندوه در انسان بوجود آورند و بر شخصیت و دیدگاه او نسبت به زندگی تأثیر بگذارند.
به دلیل تأثیر رنگها هم اکنون رنگ آمیزی دیوارهای بیمارستان، رنگ لباس پزشکان و پرستاران را در اتاقهای جراحی رنگ سبز قرار داده اند.
جالب اینجاست که از وقتی رنگ پل"بلاک فرایر"لندن را که آن را پل انتحار لقب داده اند از تیره به سبز تغییر داده اند آمار خودکشیها به میزان قابل توجهی پایین آمده است.
رنگ سبز برای چشمها خوشایند است و آرامش بخش، زیرا از طول موج متوسطی برخوردار می باشد، نه مانند طول موج رنگ قرمز بلند است و نه مثل طول موج رنگ آبی کوتاه.